De criticus ontstaat tegelijk met het zelf reflectieve vermogen wat zich het tot het 9e levensjaar ontwikkelt. De criticus begint met het verinnerlijken van de ouder, verzorger of belangrijke ander. Het heeft als doel de relatie met deze personen goed te houden. Het verinnerlijken geeft ook een gevoelsidee dat deze ´persoon´ altijd bij je is. Het is de buitenste laag van de persoonlijkheid en komt meestal als eerste in het bewustzijn wanneer het zelfonderzoek begint.
De kern van de criticus is een ideaalbeeld; hoe jij en anderen zouden moeten zijn. te beoordelen en op de een of andere manier deze persoon te straffen/leed toe te dienen.
De criticus is een behoefte tot afstemming met anderen. Het probeert te helpen en echt contact te maken, maar resulteert meestal in het tegenovergestelde. Het maakt vaak gebruik van een aanvallende toon en wijst op zwakke plekken in het eigen systeem of dat van de ander. Tegen deze criticus kun je zeggen ‘als je weer zo tegen me praat, ga je maar een blokje om’. Er is ook een meer onzichtbare criticus die zich vertaalt in een ’negatief’ achtergrond gevoel. De criticus heeft het idee dat er ‘goed en fout’ is en dat hij het ‘goede’ weet. De criticus heeft een agenda en streeft naar het goede. Deze splitsing in ‘goed’ en ‘slecht’ leidt nooit tot eenheid, vrede en perfectie. Wanneer je ziet dat de criticus niet kan helpen kun je alleen nog ‘alles laten zijn zoals het is’.
De criticus is altijd bezig met een egoïstische (kinderlijke) agenda. Het heeft de drive om beter te worden of te willen zijn. Bijvoorbeeld om verlicht te raken, een goed imago/identiteit op te houden, een tekort te vullen of de wereld te verbeteren. Wanneer er een identificatie is met de soms fijnzinnige spirituele concepten van de criticus ontstaat er een verwarrende situatie. De criticus in jou wil net als iedereen en alles; gezien en geliefd worden.
De bron van de criticus is vaak de diepe leegte van de drift. Een onvervuld verlangen. Deze leegte vertaalt zich bijvoorbeeld in angst, gulzigheid, afgunst, schaarste en lust. Deze heftige opkomende emoties zijn niet weg te redeneren en het vergt openheid om ze volledig te voelen. Het doorvoelen en opzoeken van deze diepere lagen van het lichaam is nodig om de onderdrukking te doorzien en vrij te maken. De biologische levensdrang is de bron van levenslust, sereniteit en vreugde zonder reden.
Hoewel de oordelen van de criticus veel liefdevolle handelingen kan opleveren is het een vorm van controle. Deze is te herkennen aan de emotionele commoties die veroorzaakt worden door het vasthouden aan bepaalde spirituele concepten waarvan jij denkt dat het de waarheid is. Vanuit de activiteit van de criticus is het onmogelijk om naar de stilte te gaan. Stilte is er alleen in stilte. Zolang je gelooft dat de criticus je naar de stilte of betere relaties kan brengen zal het blijven knagen. Je zal helemaal echt moeten worden en jezelf nemen zoals je bent met alle leegte en driften.
In mijn geval voelde ik in deze fase een knagende ontevredenheid, terwijl ik vond dat ik alles wist. Er was een identificatie met het fijnzinnige waarnemen en de vele subtiele inzichten op spiritueel gebied. Er ontstond een arrogante criticus. Deze beweging was zich voortdurend bewust van gevoelens, gedachtes en andere waarnemingen met als doel (narcistische) controle. Er was een activiteit vanuit een ‘ik ben spiritueel’ referentiepunt. Ik leefde met een kinderlijk beeld over verlichting; dat ik alles moest waarnemen, dat er geen weerstand zou moeten zijn, geen gevoel van ‘ik’ en al die menselijke gevoelens en gedachtes waren geen onderdeel van de verlichting. Er was een – ik weet het wel houding -.
Het ervaren van het lichaam met al haar emoties en sensaties is een richting om voorbij de criticus te komen. In de ervaring van conceptloze aanwezigheid (ik ben) wordt de kracht van de criticus vrije energie. De criticus is voornamelijk een mentale activiteit.
Oefening: Sta jezelf toe om 20 minuten per dag zorgeloos te genieten (incl. van het vermakelijke commentaar van de criticus, nodig hem uit in dit feest). Een manier is bewust stilstaan bij enkele goede momenten op een dag. Wanneer je ergens loopt, een lekkere koffie drinkt. Normaal is het zenuwstelsel geconditioneerd om alleen op problemen te reageren, ze te signaleren en op te slaan. Er is bewuste actie voor nodig om ook andere neurologische conditioneringen aan te leggen en te versterken.